به عنوان یک روانشناس موافق این مسئله نیستم که این روزها به کرونا فکر نکنیم یا استرس و اضطراب خود را سرکوب کنیم. جملاتی که اکثراً می‌شنویم. استرس نداشته باشید؟ به کرونا فکر نکنید؟ با مشاوره کرونا همراه ما باشید.

 به کرونا فکر کنید

فکر نکردن به کرونا و استرس نداشتن در وضعیت زردی که ما قرار داریم، غیر ممکن است. چه بسا که مکانیزم های دفاعی ما و طرحواره های ما را در این لحظه فعال می‌‌کند.

در زمانی که اخبار، مدام در حال اطلاع دادن و آگاهی دادن در زمینه شیوع بیماری کرونا است و روز به روز تعداد افرادی که مبتلا می‌ شوند و ممکن است به مرگ و میر آن‌هاختم ‌شود، در حال بیشتر شدن است، چطور می‌توان به کرونا فکر نکرد؟

چطور می‌توان استرس و اضطراب نداشت؟ در هر شرایطی که فرد مشکل یا مسئله ای را بیرون از توانایی خودش می‌بیند، یعنی از بیرون به او تحمیل می‌شود، قطعاً انکار و سرکوب استرس و اضطراب می‌تواند از لحاظ روحی و روانی فقط آسیب بیشتری به او وارد کند.

متاسفانه در شرایط کنونی، دسته‌ای از افرادی که ممکن است در این بحران های اجتماعی آسیب بیشتری ببینند، افرادی هستند که دچار OCD هستند. عادت های وسواسی در شستشو، تمیز کردن، جهت و تعداد حرکات پاک کردن و … در افراد دارای این اختلال شدت می‌یابد.

فعال شدن طرحواره در شرایط استرس زا

در این مقاله به این مبحث می‌پردازیم که چطور می‌توانیم سطح استرس و اضطراب خود را از نگاه بالغانه، درک و کنترل کنیم و چطور می‌توانیم تشخیص دهیم که در حال حاضر، طرحواره درون ما فعال شده است.

در این رویکرد نیاز است که از طریق یک مشاور طرحواره مد نظر را کنترل کنیم. یکی از طرحواره هایی که در حالت عادی هم اکثراً نمود پیدا می‌کند، نگرانی مداوم فرد در ارتباط با از دست دادن و مرگ و میر اطرافیانش است؛ که طرحواره رهاشدگی و طرد است.

این افراد مدام نگران این هستند که آدم های نزدیک زندگی خود را ممکن است از دست بدهند و همین دیدگاه باعث می‌شود که آن ها به صورت افراطی به اطرافیانشان نزدیک شوند.

قطعاً این طرحواره می‌تواند در شرایطی که استرس و اضطراب بیشتری را تجربه می‌کنند، خودش را بیشتر نشان دهد. ترس از دست دادن و ترس تنها ماندن می‌تواند افرادی که قبلا این طرحواره را داشته اند را بیشتر آسیب پذیر کند.

توجه توجه وضعیت زرد است

توجه داشته باشید زمانی که از وضعیت زرد صحبت می‌کنیم به این معناست که شما روزانه خبرهای منفی به گوشتان می‌رسد، نگرانی از دست دادن اطرافیان، بیماری، کمبود موادغذایی، نبود مواد ضد عفونی کننده و … در پس ذهن شما وجود دارد.

به همین علت است که واکنش های غیرمعقولی را نیز از شهروندان شاهد هستیم. آنها ترس مرگ و از دست دادن دارند و ترس از بیماری و آسیب رسیدن به خود و اطرافیان‌شان می‌تواند آنها را به سمت وحشت و اضطراب بکشاند.

بیماری کرونا از آن مسائلی است که علاوه بر آنکه فرد خودش در کمین خطر قرار دارد، اطرافیانش هم در این  چرخه خطرآفرین قرار دارند.

طرحواره مشاوره کرونا آسیب پذیری در این روزها

و اما طرح واره بعدی، طرحواره آسیب پذیری است. افرادی که نسبت به حوادث طبیعی، جنایی، پزشکی و مالی مدام نگران هستند، زمانی که در شرایط کنونی، مانند همین روزها که در مورد مشاوره کرونا مدام می‌شنوند، که وضعیت زندگی آن‌ها نسبت به قبل تغییر کرده است، قطعاً آسیب پذیری‌شان بیشتر می‌شود.

به دلیل آنکه فردی که طرحواره آسیب‌پذیری دارد در  شرایط معمول هم نگران این است که بیماری نشود، ورشکست نشود، دچار فقر و فلاکت نشود. بنابراین، مدام حمله های پنیک به او دست می‌دهد. در نتیجه، در شرایط فعلی طرحواره او به شدت تقویت می‌شود.

افرادی که طرحواره آسیب‌پذیری دارند به دلیل آن که گوش به زنگ‌تر از بقیه افراد هستند، قطعاً با وسواس بیشتری اخبار را دنبال می‌کنند و تصویرسازی‌شان از زوایای وحشتناک شرایط بحرانی، باعث می‌شود که سطح اضطراب و استرس آن‌ها روز به روز بیشتر شود.

استرس خود را سرکوب نکنید

چطور می‌توانیم در چنین شرایطی از مردم بخواهیم که اضطراب و استرس خود را که در وضعیت قرمز قرار دارد، سرکوب کنند؟ پس به عنوان یک روانشناس باید راهکارهای عمیق‌تری را برای درمان اضطراب و استرس‌های بالا آمده در این وضعیت، برای آن‌ها اعمال کنیم.

به طور مثال، در طرح واره درمانی نیاز است فردی که دچار تنش ها و پنیک شده است، بتواند در این شرایط هم اگر نیاز است از دارو درمانی استفاده کند و هم در مورد مدیتیشن و ریلکسیشن، نوع تنفس و  مسائل و تصویرسازی هایی که در شرایط فعلی از فاجعه دارد، با مشاور خود درمیان بگذارد.

طرحواره استحقاق در این روزها

حال سراغ افرادی می‌رویم که طرحواره استحقاق دارند. در طرح واره درمانی، در شرایط اضطراری و پی تی اس تی (PTST) دو دسته از افراد را مشاهده می‌کنیم. افرادی که به دلیل وابستگی و احساس طردشدگی و نا امنی خود، در لاک خود فرو می‌روند و مدام احساس آسیب پذیری و از دست دادن کنترل و شرایط را دارند.

دسته دوم افرادی هستند که طرحواره استحقاق را دارند. آن‌ها در ارضای نیازهای خود به شکل افراطی عمل می‌کنند. این افراد در شرایط معمول در زندگی خود، هیچ گونه محدودیتی را نه تجربه می‌کنند و نه با شرایطی که آنها را محدود کند، کنار می‌آیند.

آنها اصرار دارند که خواسته هایشان هرچه زودتر برآورده شود، بدون آنکه توجه داشته باشند که این خواسته‌ها برای دیگران چقدر گران و سنگین تمام می‌شود. آنها فردی بی انضباط و ناخویشتن دار هستند.

آیا می‌دانید  افرادی که دچار طرحواره استحقاق هستند در چنین شرایطی به چه شکل عمل می‌کنند؟

زیربنای طرحواره استحقاق، یکی از ۶  نیاز اصلی است که جفری یانگ آن را در کنار نیازهای بنیادی دیگر نام برده است. فرد در شرایطی که سطح استرس و اضطراب او بالاتر از حد معمول است و طرحواره او  فعال شده است، ممکن است شبیه یک کودک بی انضباط و یا کودک تکانشی رفتار کند.

نشانه های ذهنیت کودکی که دچار بی انضباطی از دیدگاه پذیرش محدودیت های واقع بینانه است، به این شکل است که نه نظم و انضباط و بهداشت خودش را رعایت می‌کند، نه برای دیگران در این زمینه قدمی برمی‌دارد.

او حتی از مسئولیت پذیری شخصی و اجتماعی خودش در شرایط بحران فرار می‌کند و متاسفانه ممکن است در شرایط فعلی، مشکلاتی را برای خودش و محیط اطرافش به وجود آورد. به طور مثال او در شرایط فعلی  دستهایش را نمی‌شوید، از ماسک استفاده نمی‌کند، استفاده ژل بهداشتی و دستکش را نیز رفتاری بی اثر می‌داند. پس همین رفتارها باعث می‌شود که علاوه بر آن که سلامتی خودش را به خطر می‌اندازد، باعث شود که اطرافیانش نیز آسیب ببینند.

حال کودک تکانشی چطور می‌تواند در شرایط فعلی آسیب زننده باشد؟

به دلیل آن‌که افرادی که این تله  را دارند، ذهنیت‌شان بر مبنای اصل لذت هیجانات آنی عمل می‌کند، پس به تعویق انداختن نیازهای زودگذر آنها باعث می‌شود که شرایط را نتوانند کنترل کنند.

این افراد ترددهای غیرضروری در خیابان دارند، نمی‌توانند در منزل بمانند و مرتباً بهانه فعالیت‌هایی که قبلاً انجام می‌دادند را می‌گیرند. اما این بهانه‌گیری‌ها، به عمل ختم می‌شود، آنها قوانین و محدودیت ها را رد می‌کنند و ارضای آنی و لحظه ای خواسته هایشان را مهمتر از هر چیزی می‌دانند؛ که این رفتارهای تکانشی هم به خودشان و هم به دیگران آسیب می‌زند.

همچنین این افراد به شدت خودخواه و غیرقابل کنترل به نظر می‌رسند و متاسفانه در شرایط بحرانی با خشم، بی دقتی و بی‌توجهی برخورد می‌کنند.

طرحواره سختگیرانه و کمالگرایی

اما طرح واره سختگیرانه، افرادی که دچار این طرحواره هستند و کمال گرایی خاصی را در موقعیت های شغلی، اجتماعی و تحصیلی دارند، در موقعیت فعلی، تمام موقعیت‌های ساخته قبلی خود را در خطر می‌بینند، به همین دلیل حاضرند سلامتی خود را از دست بدهند، اما باز هم سخت تلاش کنند و در چنین شرایطی، در محیط‌های دانشگاهی، تحصیلی و شغلی حضور داشته باشند.

اما اگر افراد دارای این طرحواره مجبور شوند که در این موقعیت، از شغل خود چشم پوشی کنند، یا افت شغلی، اجتماعی و تحصیلی داشته باشند، ممکن است دچار افسردگی شوند زیرا نمی‌توانند بپذیرند که گاهی ممکن است از لحاظ شغلی و اجتماعی سکون داشته باشند.

از دید آنها زنده بودن، یعنی بهترین بودن در هر لحظه، پس این احساس بی ارزشی باعث می‌ شود که دچار  افسردگی و نا امیدی بیشتری شوند.

این‌ موارد مثال های کوچکی از واکنش‌های متفاوت انسان‌ها می‌باشد. افرادی که بی پروا همچنان بدون رعایت بهداشت در حال گذران زندگی هستند؛ افرادی که بیش از پیش نسبت به موقعیت دچار نا امیدی و افسردگی می‌شوند؛ افرادی که انزوا و گوشه گیری را تجربه می‌کنند.

نقش مشاوره کرونا در این زمینه چیست؟

سرکوب کردن احساس‌های ترس و استرس، نه تنها باعث می‌شود که موقعیت بهتر نشود، بلکه باعث می‌شود که واکنش‌های  منفی‌تری بروز داده شود. به همین منظور، نیاز است که در این زمینه آگاهی‌های جمعی و مشاوره های فردی بیشتری صورت گیرد.

باید به جامعه و فرد یاد دهیم که کودک درون خود را کمی آرام کنند، باید یاد بگیرند که با ذهنیت بزرگسال سالم خودشان تصمیم بگیرند و امید به زندگی‌شان را افزایش دهند.

قطعاً در طول تاریخ، پیشتر توانسته ایم در مقابل بیماری های سخت تری دوام بیاوریم، پس اکنون هم می‌توانیم با مشاوره‌های حمایتی، بهداشت روانی را به جامعه برگردانیم.

تیم مشاوره ای می‌توانند از طریق آموزش هایی مثل مدیتیشن، تنفس هدفمند یا هیپنوتیزم کمی‌ آرامش و تمرکز را به جامعه برگردانند.

ذهنیت کودک آسیب پذیر و بزرگسال سالم

همچنین، نیاز است که گفت و گوی خیالی بین بزرگسال سالم و ذهنیت کودک آسیب پذیر برقرار شود. بزرگسال سالم بتواند در نقش والد خوب، با کودک آسیب پذیری که دچار اضطراب و استرس شده است، همدلی کند و قول حمایت و توجه کافی را در این شرایط او بدهد.

همچنین، فعالیت‌هایی مانند تماشای فیلم، بازی کردن، کتاب خواندن، نوشتن، تماس تلفنی با دوستان، گوش دادن به موسیقی، آشپزی کردن، نقاشی کردن و هر فعالیتی که باعث شود فرد کمی ‌از هیجاناتش را کاهش دهد، به او کمک می‌کند که در این شرایط سطح  اضطراب و استرس خود را به طور معقول کاهش دهد.

موسیقی از جمله مواردی است که به شما کمک می‌کند ذهنیت شما کمی‌ آرام شود. در این شرایط می‌توانید به جای آن‌که لحظه به لحظه اخبار را دنبال کنید، به فعالیت‌های سودمندتری بپردازید.

قطعاً اگر بهداشت فردی را رعایت کنیم و اگر بهداشت خودمان و اطرافیان‌مان را جدی بگیریم، می‌توانیم با این ویروس مقابله کنیم.

برای سلامت خودم و اطرافیانم تلاش میکنم

همچنین اگر نشانه هایی از بیماری در ما دیده شد، حتماً در اسرع وقت به مراکز پزشکی مراجعه کنید. متاسفانه آماری که از فوت و مرگ و میر به دست ما می‌رسد، پر رنگ‌تر از تعداد بسیار زیاد بهبود یافتگان است که به خانه‌شان بازگشته اند.

قطعاً یک نگاه مثبت به زندگی می‌تواند به شما کمک کند که در شرایط فعلی هم به خودتان و هم به اطرافیانتان روحیه و امید دهید. استرس خود را و ترس خود را سرکوب نکنید.

تجربه کردن سطحی از استرس و ترس، به شما کمک می‌کند که نوعی واکنش مقابله سالم را داشته باشید. قطعاً داشتن مقداری ترس و اضطراب در این شرایط کاملاً طبیعی است.

در چنین شرایطی، با احساسات طبیعی خود نجنگید

با جایگزین کردن فعالیت‌ها و تفریحاتی که قبلاً داشته‌اید و تغییر آن‌ها به موارد مناسب تر در چنین شرایطی، می‌توانید محیط سالم‌تری را تجربه کنید که هم نیازهای شما را برآورده می‌کنند (هیجانات مثبت و منفی خود را کنترل می‌کنید) و هم با این رفتارهای سالم، جان خود و اطرافیان‌تان را نجات می‌دهید.

کرونا از جمله بیماری‌هایی است که امروزه به صورت فردی عنوان نمی‌شود، بلکه اگر همگی همراه و همگام هم نباشیم،  مانند زنجیری است که همه را به خود وصل کرده است. بنابراین، واکنش و احساسات هر آدمی در حال حاضر می‌تواند برای اطرافیانش مفید یا آسیب زننده باشد.

اکرم رحیمی

مرکز مشاوره کرونا و خدمات روان شناختی ترنم مهر